مسیحیت در روسیه بیش از هزار سال سابقه دارد و همواره نقشی محوری در شکل‌گیری هویت فرهنگی، اجتماعی، هنری و حتی سیاسی این کشور ایفا کرده است. از زمانی که شاهزاده ولادیمیر کبیر در سال ۹۸۸ میلادی دین مسیحیت ارتدوکس را به عنوان دین رسمی دولت کیف روس پذیرفت، این مذهب به‌تدریج در سراسر قلمرو گسترش یافت. گفته می‌شود ولادیمیر پس از بررسی ادیان مختلف، مجذوب شکوه و جلال کلیسای ایا صوفیه در قسطنطنیه شد و آن را الگوی معماری و معنوی برای روسیه قرار داد.
از آن زمان تا امروز، کلیساهای باشکوه و چشم‌نوازی در نقاط مختلف روسیه ساخته شده‌اند که نه تنها مکان‌های مذهبی‌اند، بلکه به‌عنوان شاهکارهای معماری، بخشی از تاریخ بصری و فرهنگی کشور به شمار می‌آیند. کلیساهایی همچون کلیسای سنت باسیل در میدان سرخ مسکو با گنبدهای رنگارنگ و ساختاری منحصربه‌فرد، یا کلیسای ناجی در خون در سنت پترزبورگ با موزاییک‌های خارق‌العاده‌اش، تنها نمونه‌هایی از شکوه معماری مذهبی روسیه هستند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، که در دوران آن بسیاری از کلیساها تعطیل یا تخریب شده بودند، کلیسای ارتدوکس دوباره جان گرفت و تبدیل به یکی از عناصر کلیدی هویت روسیه معاصر شد. امروزه، بسیاری از کلیساهای تاریخی مورد مرمت قرار گرفته‌اند و در کنار کارکرد مذهبی، به جاذبه‌های گردشگری مهمی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی تبدیل شده‌اند.
اگر قصد دارید این تاریخ پرفرازونشیب و معماری شگفت‌انگیز را از نزدیک ببینید، تورهای گردشگری روسیه گزینه‌ای عالی هستند. سفرهایی مانند تور شفق قطبی روسیه نه‌تنها امکان تماشای این پدیده‌ی طبیعی خیره‌کننده را فراهم می‌کنند، بلکه فرصتی ویژه برای بازدید از کلیساهای تاریخی مناطق شمالی روسیه مانند مورمانسک و آرخانگلسک هم به شما می‌دهند—مناطقی که ریشه در تاریخ ارتدوکس دارند و حال‌وهوای معنوی خاصی دارند.
در این مقاله از «سلام سفر»، به بررسی تاریخچه مسیحیت در روسیه، معرفی کلیساهای معروف روسیه و سنت پترزبورگ، و نکات جالب درباره آن‌ها خواهیم پرداخت؛ همراه ما باشید تا با سفری مجازی، با بخشی مهم از روح و هویت روسیه آشنا شوید.
تاریخچه مسیحیت در روسیه
در سال ۹۸۸ میلادی، شاهزاده ولادیمیر کبیر، حاکم کیف روس بود. حکمرانی کیف روس شامل بخش‌های وسیعی از روسیه امروزی، اوکراین، بلاروس و بخش‌هایی از لهستان بود. جالب است بدانید پس از فروپاشی کیِف روس در اثر حمله مغول‌ها (1240 میلادی)، مسکو به تدریج قدرت گرفت و تبدیل به امپراتوری روسیه شد! ولادیمیر کبیر در زمان حکمرانی مسیحیت ارتدوکس را به عنوان دین رسمی انتخاب کرد. طبق افسانه‌ها، او پس از بررسی ادیان مختلف، مسیحیت را به دلیل شکوه و زیبایی کلیسای ایا صوفیه در قسطنطنیه (استانبول امروزی) برگزید.
پس از سقوط قسطنطنیه در سال 1453 و فتح آن توسط سلطان محمد فاتح، مسکو به عنوان رم سوم شناخته شد و کلیسای ارتدوکس روسی به تدریج استقلال بیشتری یافت. در دوران حکومت تزارها، به ویژه در زمان ایوان مخوف و پتر کبیر، کلیساهای بزرگی ساخته شدند که ترکیبی از معماری سنتی روسی و اروپایی بودند.
پس از انقلاب اکتبر روسیه در 1917، حکومت شوروی سیاست ضد مذهبی را در پیش گرفت و بسیاری از کلیساها تخریب یا به انبار و موزه تبدیل شدند. با این حال، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1991، کلیساهای ارتدوکس دوباره احیا شدند.
اگر قصد دارید از نزدیک با این تاریخ پرفرازونشیب و معماری باشکوه آشنا شوید، شرکت در یک تور شب‌های سفید روسیه گزینه‌ای منحصربه‌فرد و فراموش‌نشدنی خواهد بود؛ به‌ویژه اگر سفر شما با بازدید از کلیساهای تاریخی و مناظر رؤیایی سنت پترزبورگ هم‌زمان شود.
معرفی کلیساهای معروف روسیه
در لیست کلیساهای معروف روسیه، شهرهای مسکو و سنت پترزبورگ از نظر هنر و معماری و پیشینه تاریخی، در صدر لیست قرار می‌گیرند. در ادامه 6 تا از کلیساهای معروف روسیه را در این دو شهر معرفی میکنیم:
کلیسای سنت باسیل (St. Basil’s Cathedral)
در لیست کلیساهای معروف روسیه، کلیسای جامع سنت باسیل، با گنبدهای رنگارنگ و معماری خیره‌کننده‌اش، یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای مسکو و کل روسیه به شمار می‌رود. این بنای تاریخی که در ضلع جنوبی میدان سرخ قرار دارد، نه تنها یک مکان مذهبی، بلکه شاهدی بر تاریخ پرفرازونشیب روسیه است. ساخت این کلیسا در سال 1555 به دستور ایوان چهارم، معروف به ایوان مخوف، آغاز شد و در سال 1561 به پایان رسید. هدف از ساخت آن، بزرگداشت پیروزی روسیه بر خانات قازان بود که نقطه عطفی در گسترش قدرت روسیه به شمار می‌رفت.
این بنا از 9 کلیسای کوچک تشکیل شده که هر یک به یک رویداد مهم در جنگ با قازان اختصاص یافته‌اند. گنبدهای پیازی‌شکل و رنگارنگ آن، که شبیه به شعله‌های آتش طراحی شده‌اند، نمادی از بهشت و تقدس هستند. رنگ‌های درخشان این گنبدها—قرمز، سبز، آبی و طلایی—در نور خورشید جلوه‌ای تماشایی ایجاد می‌کنند و آن را به یکی از زیباترین کلیساهای جهان تبدیل کرده‌اند.
یکی از جذاب‌ترین افسانه‌ها درباره این کلیسا، داستان کور کردن معمار آن است. طبق روایات تاریخی، ایوان مخوف پس از اتمام ساخت بنا، چشمان پوستنیک یاکولوِف، معمار اصلی، را کور کرد تا نتواند بنایی باشکوه‌تر از این خلق کند. هرچند این داستان از نظر تاریخی تأیید نشده، اما به بخشی از هویت اسرارآمیز این کلیسا تبدیل شده است.
در طول تاریخ، کلیسای سنت باسیل بارها در معرض تخریب قرار گرفته است. ناپلئون بناپارت در زمان حمله به مسکو در سال 1812 دستور تخریب آن را داد، اما طبق داستان‌ها، سربازان به دلیل زیبایی کلیسا از انجام آن شانه خالی کردند. درنهایت این کلیسا در سال 1990 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و همچنان به عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین دستاوردهای معماری جهان مورد تحسین قرار می‌گیرد.
کلیسای مسیح منجی (Cathedral of Christ the Saviour)
کلیسای جامع مسیح منجی، بنایی در قلب مسکو است که داستانی پر فراز و نشیب را در دل خود جای داده است. این کلیسا امروزه به عنوان بزرگترین کلیسای ارتدوکس جهان شناخته می‌شود.
ساخت نخستین کلیسای مسیح منجی در سال 1839 به دستور تزار الکساندر اول آغاز شد و پس از 44 سال کار مداوم، در سال 1883 به پایان رسید. این بنا به مناسبت پیروزی روسیه بر ناپلئون در سال 1812 ساخته شده بود و به عنوان نماد پیروزی مسیحیت بر نیروهای بی‌دین طراحی شده بود. کلیسای اصلی با ارتفاع 103 متری خود، یکی از بلندترین بناهای مسکو در آن زمان بود و گنجایش 10.000 نفر را داشت. تزئینات داخلی آن شامل نقاشی‌های دیواری باشکوه و تزئینات طلاکاری شده بود که توسط بهترین هنرمندان روسی آن دوره خلق شده بودند.
در سال 1931، در اوج حکومت استالین و سیاست‌های ضد مذهبی اتحاد جماهیر شوروی، تصمیم به تخریب این کلیسا گرفته شد. استالین قصد داشت در محل این کلیسا، «کاخ شوراها» را بسازد که قرار بود بلندترین ساختمان جهان با تندیس عظیم لنین در رأس آن باشد. تخریب کلیسا که با انفجار کنترل‌شده انجام شد، به یکی از نمادین‌ترین لحظات مبارزه با مذهب در تاریخ شوروی تبدیل شد. جالب توجه اینکه مواد ساختمانی حاصل از تخریب کلیسا بیش از یک سال در محل باقی ماندند، زیرا پروژه کاخ شوراها به دلیل مشکلات فنی و آب‌گرفتگی محل هرگز به سرانجام نرسید.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، جنبش‌های مردمی برای بازسازی کلیسا شکل گرفت. ساخت کلیسای جدید در سال 1995 آغاز شد و تنها پنج سال بعد، در سال 2000 به پایان رسید. این بازسازی سریع که با کمک‌های مردمی و بودجه دولتی انجام شد، یکی از سریع‌ترین پروژه‌های ساختمانی در تاریخ روسیه مدرن به شمار می‌رود. کلیسای جدید که دقیقاً بر اساس طرح‌های اصلی قرن نوزدهم ساخته شده، امروزه نه تنها به عنوان مکانی برای عبادت، بلکه به عنوان نماد احیای ارزش‌های مذهبی و ملی روسیه عمل می‌کند.
بیشتر بخوانید:
کلیسای جامع اوسپنسکی
در قلب کرملین مسکو، کلیسای جامع اوسپنسکی (به معنای به خواب رفتن مریم مقدس) به عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای تاریخ روسیه ایستاده است. این بنای مذهبی که بین سال‌های 1475 تا 1479 ساخته شد، نه تنها مرکز معنوی روسیه تزاری بود، بلکه صحنه بسیاری از رویدادهای سرنوشت‌ساز تاریخی نیز به شمار می‌رفت.
این کلیسا دارای پنج گنبد طلایی نمادین که نماد مسیح و چهار انجیل‌نگار اند، است و به مدت بیش از 400 سال، این کلیسا نقش محوری در تاریخ روسیه ایفا کرد که شامل محل تاج‌گذاری تمام تزارهای روس از ایوان چهارم تا نیکلای دوم، مقر اصلی کلیسای ارتدوکس روسیه تا ساخت سنت پترزبورگ، محل برگزاری جلسات مهم کلیسایی و دولتی و نگهداری مهم‌ترین آثار مذهبی شامل نمادهای معجزه‌آسای مریم مقدس می‌باشد.
جالب است بدانید طی حمله ناپلئون در 1812، این کلیسا به اصطبل اسب‌های فرانسوی تبدیل شد! این کلیسا در سال 1917، این کلیسا شاهد آخرین مراسم مذهبی تزار نیکلای دوم قبل از انقلاب بود.
کلیسای جامع سنت ایزاک (St. Isaac’s Cathedral)
در مرکز تاریخی سنت پترزبورگ، کلیسای جامع سنت ایزاک با گنبد طلایی عظیمش به عنوان یکی از برجسته‌ترین نمادهای معماری روسیه خودنمایی می‌کند. این شاهکار مهندسی که ساخت آن 40 سال به طول انجامید، بازتابی از قدرت و ثروت امپراتوری روسیه در اوج شکوه خود است.
ساخت این کلیسا به دستور تزار الکساندر اول آغاز شد. این بنا چهارمین کلیسای جامع بزرگ جهان از نظر فضای داخلی است و به سنت ایزاک دالماتیا، قدیس حامی پتر کبیر تقدیم شده است. انتخاب این مکان معنای خاصی داشت، درست در مجاورت کاخ زمستانی و میدان سنت ایزاک، قلب سیاسی امپراتوری.
این کلیسا در دوران تزاری محل برگزاری مراسم مهم دولتی و مذهبی بود و بعنوان نماد غلبه ارتدوکس بر کاتولیک پس از جنگ با /ناپلئون محسوب می‌شد.
در سال 1931، بلشویک‌ها آن را به موزه مبارزه با مذهب تبدیل کردند. جالب است بدانید در جنگ جهانی دوم، گنبد آن را با رنگ خاکستری پوشاندند تا مورد هدف بمباران قرار نگیردو این کلیسا چهارمین گنبد بزرگ جهان را پس از سنت پیتر ( در شهر رم ایتالیا)، سنت پل (در شهر لندن) و سانتا ماریا دل فیوره (در شهر فلورانس ایتالیا) داراست.
کلیسای ناجی در خون (Church of the Savior on Spilled Blood)
در کنار آب راهه‌های رمانتیک سنت پترزبورگ، کلیسای ناجی در خون همچون جواهری در شهر می‌درخشد. این شاهکار معماری که بین سال‌های 1883 تا 1907 ساخته شد، نه برای عبادت روزمره، بلکه به عنوان یادبودی سلطنتی برای تراژدی سیاسی قرن نوزدهم روسیه بنا گردید.
کلیسا دقیقاً در مکانی ساخته شده که تزار الکساندر دوم، معروف به تزار آزادی‌بخش (به دلیل لغو نظام سرف‌داری)، در اثر حمله بمب‌گذاران انقلابی مجروح شد و خونش بر سنگ‌فرش خیابان ریخت. پسرش، الکساندر سوم، دستور ساخت این بنای یادبود را صادر کرد.این کلیسا با الهام از کلیسای سنت باسیل مسکوساخته شد و بیش از 7500 متر مربع موزاییک (بیش از هر کلیسای دیگر جهان) و تصاویری کتاب مقدس در خود جای داده است.
پس از انقلاب اکتبر 1917، این کلیسا ابتدا به انبارو سپس به موزه مردم‌شناسی با نمایشگاه الحاد تبدیل شد! همچنین در جنگ جهانی، به عنوان سردخانه اجساد قربانیان محاصره لنینگراد استفاده می‌شد.
بیشتر بخوانید:
صومعه الکساندر نِفسکی (Alexander Nevsky Lavra)
در کرانه‌های آراد نِوا، صومعه الکساندر نِفسکی به عنوان اولین بنای سنت پترزبورگ و یکی از مهم‌ترین مراکز معنوی ارتدوکس روسیه ایستاده است. این مجموعه عظیم که در سال 1710 توسط پتر کبیر تأسیس شد، نه تنها یک مرکز مذهبی، بلکه گورستانی برای افتخارات ملی روسیه به شمار می‌رود. پتر کبیر این صومعه را به دو منظور استراتژیک بنا نهاد، اول برای تقدیم به الکساندر نِفسکی، قهرمان ملی روسیه که سوئدی‌ها را در 1240 شکست داد، دوم برای تثبیت حضور روسیه در زمین‌های تازه تصرف شده از سوئد.
مهم‌ترین بخش این صومعه، گورستان تیخوین است که به عنوان «وستمینستر روسیه» شناخته می‌شود. در اینجا آرامگاه‌های بزرگی برای فئودور داستایِفسکی (نویسنده معروف روس)، پیوتر چایکوفسکی (آهنگساز دریاچه قو) و میخائیل لومونُسوف (پدر علم روسی) ساخته شده است. جالب است بدانید قدیمی‌ترین درخت سنت پترزبورگ (یک بلوط ۳۰۰ ساله) در حیاط این صومعه قرار دارد.
سخن پایانی
کلیساهای روسیه تنها عبادتگاه‌هایی مذهبی نیستند؛ بلکه آیینه‌هایی از تاریخ، فرهنگ، معماری و سیاست این سرزمین پهناور به شمار می‌روند. هر یک از این بناها، چه در قلب مسکو باشند و چه در کناره‌های آب‌راه‌های سنت پترزبورگ، روایت‌گر بخشی از تاریخ پرفرازونشیب این کشور هستند. از گنبدهای رنگارنگ و افسانه‌های کلیسای سنت باسیل گرفته تا شکوه و جلال کلیسای مسیح منجی و آرامش صومعه الکساندر نِفسکی، بازدید از این مکان‌ها نه‌تنها سفری به اعماق ایمان و هنر، بلکه تجربه‌ای بی‌نظیر از تقاطع تاریخ و زیبایی است.
اگر علاقه‌مند به کاوش در اعماق میراث معنوی و فرهنگی روسیه هستید، بازدید از این کلیساهای معروف یکی از بخش‌های مهم و الهام‌بخش سفرتان خواهد بود. این تجربه به‌ویژه زمانی لذت‌بخش‌تر است که با برنامهریزی هوشمندانه و اقتصادی همراه باشد. پیشنهاد میکنیم با انتخاب یک تور روسیه ارزان، هم از زیبایی‌های بی‌نظیر این کشور بهره‌مند شوید و هم سفری مقرون‌به‌صرفه و به‌یادماندنی را تجربه کنید.
